Warmia i Mazury to region w północno-wschodniej Polsce, który zachwyca nieskażonym środowiskiem naturalnym. Charakteryzuje się zróżnicowanym krajobrazem, obejmującym piękne kompleksy leśne, liczne jeziora i rzeki. Region ten w swoich granicach mieści takie obszary jak Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, Pojezierze Mrągowskie, Pojezierze Ełckie, część Pojezierza Iławskiego, Kraina Węgorapy, Wzgórza Szeskie i Równina Mazurska. Nawet stolica województwa, Olsztyn, może poszczycić się aż 11 jeziorami w swoich granicach. Krajobrazy te, ukształtowane przez ostatnie zlodowacenie [poprzednia rozmowa], są wynikiem interakcji czynników przyrodniczych i ludzkich, co czyni je przykładem krajobrazu kulturowego.
Bogactwo Przyrody: Flora i Fauna
Przyroda Warmii i Mazur jest niezwykle bogata. Flora regionu stanowi aż 40% stanu flory Polski. Rozległe kompleksy leśne, takie jak Puszcza Piska (drugi co do wielkości kompleks leśny w Europie, liczący ok. 100 tys. hektarów), Puszcza Romincka czy Borecka, stanowią ostoję dużych ssaków, w tym wilków i rysi. W lasach dominuje sosna, a w rezerwacie Sosny Taborskie można podziwiać wspaniały, około 250-letni starodrzew sosny taborskiej, uznawanej niegdyś za najlepszy sosnowy surowiec świata. Nad brzegami jezior i na bagnach gnieżdżą się liczne gatunki ptaków, z których wiele jest uznanych za zagrożone wyginięciem.
Ochrona Naturalnego Dziedzictwa: Parki i Rezerwaty
Aby chronić te cenne przyrodniczo obszary, na Warmii i Mazurach objęto ochroną osiem parków krajobrazowych i ponad sto rezerwatów przyrody. Są to kluczowe formy ochrony dziedzictwa naturalnego regionu.
- Parki Krajobrazowe:
- Mazurski Park Krajobrazowy jest najbardziej znanym i największym w regionie. Chroni on obszar Puszczy Piskiej oraz Jeziora Śniardwy – największego polskiego jeziora, w całości znajdującego się w granicach Parku. Jezioro Śniardwy ma niskie, zabagnione brzegi porośnięte roślinnością wodną, co czyni je trudno dostępnymi. Park obejmuje również Jezioro Nidzkie i Dolinę rzeki Krutyni.
- Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich, położony na południe od Ostródy, chroni najwyższą część Garbu Lubawskiego z Górą Dylewską (312 m n.p.m.), skąd roztacza się rozległy widok z wieży widokowej. Jest to też miejsce do uprawiania sportów zimowych.
- Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej wyróżnia się pięknymi, głębokimi dolinami erozyjnymi.
- Fragmenty innych parków (Brodnickiego, Górznieńsko-Lidzbarskiego, Puszczy Rominckiej, Pojezierza Iławskiego, Welskiego) również leżą w granicach województwa.
- Rezerwaty Przyrody: Warmię i Mazury chroni ponad sto rezerwatów przyrody, niektóre o znaczeniu międzynarodowym.
- Rezerwat faunistyczny Jezioro Łuknajno jest wpisany na światową listę rezerwatów biosfery i objęty Konwencją Ramsar. Jest to ostoja dla nawet 2 tysięcy łabędzi i 96 gatunków ptaków, w tym rzadkich kaczek i ptaków drapieżnych, które można obserwować z wież widokowych.
- Rezerwat Siedmiu Wysp Jeziora Oświn i Jezioro Druzno również są objęte Konwencją Ramsar.
- Rezerwat krajobrazowy Źródła Rzeki Łyny chroni miejsce powstawania tej rzeki z licznych wysięków i strumieni.
- Rezerwat Las Warmiński był miejscem reintrodukcji sokołów wędrownych, których lokalna populacja wyginęła w latach 60. XX wieku.
- Sieć Natura 2000: Obejmuje ponad 6% powierzchni województwa i chroni siedliska i gatunki cenne w skali Europy. Wyznaczono 17 obszarów specjalnej ochrony ptaków i 43 obszary specjalnej ochrony siedlisk, w tym zimowisko nietoperzy w byłej kwaterze Hitlera w Gierłoży. Do sieci należą m.in. Ostoja Napiwodzko-Ramucka (chroniąca żółwie błotne i wilki) oraz Ostoja Piska (chroniąca lasy, wilki, bobry i wydry).
Spotkania ze Zwierzętami: Specjalne Miejsca
Poza formalnymi obszarami chronionymi, region oferuje miejsca pozwalające na bliższy kontakt ze zwierzętami:
- Park Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie: Ukryty w Puszczy Piskiej, na 100 ha daje schronienie zwierzętom trudnym do zobaczenia na wolności, takim jak koniki polskie, daniele, jelenie, wilki, rysie, żubry czy bizony. Park aktywnie uczestniczy w reintrodukcji rysi. Większość zwierząt jest oswojona, a zwiedzanie odbywa się z przewodnikiem.
- Ferma jeleniowatych w Kosewie Górnym: Naukowa stacja badawcza PAN, gdzie można spacerować wśród oswojonych jeleni i oglądać daniele, muflony czy sarny. Posiada też muzeum z kolekcją poroży.
- Popielno nad Śniardwami: Prowadzone są tu badania nad dziko żyjącym konikiem polskim (potomkiem tarpanów) w rozległym rezerwacie. Na Półwyspie Wierzba wytyczono ścieżki przyrodnicze.
- Żywkowo, zwana bocianią wsią: Jest najliczniejszą w Europie ostoją bocianów białych, które są symbolem Warmii i Mazur. Co roku przylatuje tu blisko 100 bocianów. W okolicy wytyczono ścieżkę edukacyjną poświęconą ekologii bocianów.
Pisz i Okolice: Historia i Przyroda w Jednym Miejscu
Pisz i Orzysz, miasta Ziemi Piskiej, oferują połączenie bogatej historii z dostępem do dziewiczej przyrody Puszczy Piskiej.
- W samym Piszu warto zobaczyć neogotycki Ratusz z 1900 roku, który cudem ocalał z wojennych zniszczeń i mieści muzeum (z wystawami historyczną, etnograficzną i przyrodniczą).
- Na rynku stoi kamienna rzeźba, potocznie nazywana „babą pruską”. Chociaż miejscowa legenda wiąże ją z pogańskimi bóstwami lub wojownikami Galindów, badania wykazały, że jest to rzeźba z XIX wieku.
- Najstarszym zabytkiem Pisza jest wieża kościoła pw. św. Jana Chrzciciela z drewnianym hełmem, jedyna część świątyni, która ocalała po pożarze w 1694 roku.
- Można spróbować odnaleźć fragment zarośniętych ruin zamku krzyżackiego w miejskim parku. Zamek istniał do XVIII wieku, później był dworem myśliwskim, a jego ruiny rozebrano w latach 60. XX wieku. Historycznie, zamek piski, zbudowany przy średniowiecznej przeprawie przez Pisę, był oblegany i niszczony przez Litwinów w XIV wieku. Przywilej lokacyjny Pisza, nadany przez wielkiego mistrza Michała Küchmeistra, rezerwował prawa do połowów na niektórych jeziorach wyłącznie dla zamku w Johannisburgu, ale dawał mieszkańcom szerokie prawa do polowań i zbierania miodu, co miało duży wpływ na rozwój osadnictwa, być może dając nazwę ulicy Rybackiej.
- Warto odwiedzić cmentarz z czasów I wojny światowej, przypominający dziś park z nagrobkami żołnierzy niemieckich i rosyjskich oraz kaplicą.
- Świetnym punktem widokowym jest Wieża Ciśnień w Piszu. Oferuje panoramę miasta i zielonej Puszczy Piskiej. Dawny zbiornik na wodę jest atrakcją obok wieży, a na jego miejscu powstał taras widokowy z windą. Wieża jest otwarta sezonowo.
- Dla miłośników militariów, pan Sławomir Wolski ze Stowarzyszenia Historycznego „Piska Pozycja Ryglowa” udostępnia do zwiedzania niemiecki schron Regelbau 502, część punktu oporu z 1939 r.. Jest to unikalny typ schronu, który po renowacji stał się miejscem ekspozycji historyczno-militarnej. Można umówić się na zwiedzanie. Na „trasie historycznej” Pisza można zwiedzić łącznie 8 schronów.
- W Piszu znajduje się również plaża nad Jeziorem Roś, połączonym ze Śniardwami, z drewnianym pomostem i wieżą widokową.
Orzysz zyskał status miasta w 1725 roku, co było związane z rozwojem. Historia Ziemi Orzyskiej jest silnie powiązana z wojskowością, w tym z powstaniem poligonu po 1890 roku. W Orzyszu działa Muzeum Wojskowości i Ziemi Orzyskiej. W Orzyszu znajduje się także nowoczesny, mały kemping dla turystów zmotoryzowanych.
Mazury Aktywnie: Szlaki i Rekreacja
Naturalne otoczenie regionu sprzyja turystyce aktywnej.
- Szlaki Rowerowe: Liczne trasy prowadzą przez lasy, pola, łąki, wzdłuż jezior i rzek. W okolicach Pisza wytyczono kilka szlaków, m.in. łatwe Szlak Puszczy Piskiej (ok. 30 km) i Szlak Las Ochronny Szast (ok. 35 km), średnio trudny Szlak Niedźwiedzi Róg (ok. 55 km) prowadzący w pobliżu dziesięciu jezior, czy wymagający Szlak Brzegiem J. Śniardwy (ok. 33 km) z urozmaiconym terenem i punktami odpoczynku. Istnieje także kulturowo-historyczny szlak (ok. 22 km) w okolicach Krutyni, prowadzący przez głazowiska i Wojnowo ze śladami osadnictwa staroobrzędowców.
- Szlaki Kajakowe: Warmia i Mazury to mekka wodniaków. Popularne są spływy kajakowe po rzekach takich jak Krutynia i Łyna. Szlak Krutyni w dużej mierze przebiega przez Puszczę Piską i Mazurski Park Krajobrazowy. Za najpiękniejszą część szlaku Krutyni uważa się odcinek od Jeziora Krutyńskiego do Ukty, jest on stosunkowo łatwy i dobrze zagospodarowany. Szlak Łyny, najdłuższej rzeki Mazur w granicach Polski (190 km), jest urozmaicony krajobrazowo i zabytkowo, choć mniej popularny, co sprawia, że jest dobrym wyborem dla szukających dzikszych tras. Możliwe są nawet zimowe spływy kajakowe.
- Wędkarstwo: Region jest popularny wśród wędkarzy. Połów wymaga posiadania karty wędkarskiej i zezwolenia na dany zbiornik. Ryby lubią spokój, więc najlepsze miejsca to te z minimalnym ruchem, wcześnie rano, w okolicach szuwarów lub w strefach ciszy. Do polecanych jezior należą m.in. Bełdan, Kisajno, Roś, Stręgiel, Święcajty, a szczególnie Wiartel, objęty strefą ciszy, z łowiskami specjalnymi i regularnie zarybiany. Zezwolenia można wykupić w różnych punktach lub online.
- Zima w Regionie: Wzgórza w parkach krajobrazowych, jak Wzgórza Dylewskie czy Szeskie, oferują możliwości narciarstwa.
Dziedzictwo Kulturowe: Miasta i Zabytki
Poza przyrodą, Warmia i Mazury posiadają bogate dziedzictwo kulturowe. W regionie znajdują się miasta należące do sieci Cittaslow (miast dobrego życia), takich jak Reszel, Lidzbark Warmiński, Biskupiec, Bisztynek czy Nowe Miasto Lubawskie, promujące życie bez pośpiechu i dbałość o dziedzictwo oraz środowisko. Nawet większe miasta, jak Olsztyn czy Elbląg, niebędące w sieci Cittaslow, słyną z zieleni i wody.
Region jest pełen zabytków, od gotyckich zamków (np. Lidzbark Warmiński, Nidzica, Reszel, Ostróda) i kościołów po barokowe sanktuaria. Szczególne znaczenie mają:
- Sanktuarium Maryjne w Świętej Lipce, barokowy zabytek światowej klasy i ważne miejsce pielgrzymkowe.
- Gietrzwałd, jedyne uznane przez Kościół miejsce objawień w Polsce.
- Kalwaria Warmińska w Głotowie.
- Ślady osadnictwa staroobrzędowców w Wojnowie, z malowniczym klasztorem i cerkwią.
Można też zwiedzić historyczne fortyfikacje, takie jak Twierdza Boyen w Giżycku, ruiny Wilczego Szańca w Gierłoży czy najlepiej zachowany kompleks bunkrów z II wojny światowej w Mamerkach. Dawne szlacheckie pałace i dwory są odnawiane, często stając się hotelami czy centrami konferencyjnymi.
Region kryje też inne atrakcje, jak Ełcka Kolej Wąskotorowa, pięcioprzęsłowy most w Stańczykach, czy miejsca związane z wybitnymi postaciami, jak Leśniczówka Pranie (Muzeum K. I. Gałczyńskiego), czy Muzeum Michała Kajki w Ogródku. Odkrywać można również lokalne muzea, jak Muzeum Ziemi Piskiej, prezentujące m.in. faunę i florę Puszczy Piskiej oraz historię regionu.
Wszystkie te elementy – bogata przyroda, aktywne formy spędzania czasu i głęboko zakorzeniona historia i kultura – sprawiają, że Warmia i Mazury są regionem o niezwykłym potencjale turystycznym.
Zaplanuj Swoją Podróż
Planując pobyt, warto rozważyć agroturystykę, często oferującą noclegi w odrestaurowanych gospodarstwach z domową atmosferą i lokalną kuchnią. W Piszu i innych miejscowościach dostępne są też prywatne apartamenty jako alternatywa dla hoteli. Dla zmotoryzowanych turystów dostępne są kempingi, np. w Orzyszu.
Przydatne w planowaniu mogą okazać się dostępne przewodniki, w tym dedykowane Piszowi i Orzyszowi czy całemu regionowi, zawierające gotowe plany wycieczek.
Warmia i Mazury czekają, by odkryć ich naturalne piękno i fascynującą historię!